“Smrek: Monografia historyczna z dużym udziałem pana von Gersdorfa i współczesną codą”

Opis

 

Smrek. Monografia historyczna to antologia fragmentów ponad trzydziestu historycznych tekstów związanych z tytułowym izerskim wzniesieniem — relacji podróżnych, listów, wspomnień, dzieł naukowych, haseł encyklopedycznych — obejmujących okres od drugiej połowy XVIII do początku XX wieku. Opatrzono je współczesną codą, na którą składają się wiersze Grzegorza Tomickiego z cyklu Wariacje gersdorfowskie. Patronem tomu jest Adolph Traugott von Gersdorf (1744–1807), właściciel Unięcic i łużyckiej części samej góry — to za jego sprawą Smrek (Smrk, Tafelfichte, 1124 m n.p.m.) zyskał sławę i stał się atrakcją turystyczną; on sam odwiedził szczyt ponad 80 razy. Pośród pozostałych autorów spotkamy m.in. przyszłego prezydenta USA, pruskiego feldmarszałka, przyrodników, geologów, mineralogów, krajoznawców, ludzi pióra, artystów, historyków, duchownych, a także nauczyciela pewnej wiejskiej szkoły. Perspektywy, z których piszą, pokazują pierwsze od zachodu wzniesienie Gór Olbrzymich — punkt graniczny od zarania dziejów — w kulturowo-historyczno-podróżniczym kalejdoskopie, tworzącym wszechstronny literacki portret jedynego w swym rodzaju izerskiego fenomenu oraz jego najbliższego otoczenia, należącego do trzech krain geograficznych: Śląska, Czech i Łużyc. Całości dopełniają ilustracje z epoki, m.in. grafiki Friedricha Christopha Nathego, towarzysza wielu wypraw pana von Gersdorfa, oraz mało znany rysunek Caspara Davida Friedricha.

 

Na skraju Gór Izerskich, u zbiegu trzech granic, znam miejsce tak dziwne, że powinno się tam dojeżdżać z Wolimierza parową koleją zębatą. To Smrek, gdzie na łąkach rosną osobliwe grzyby. Od stuleci widać stąd więcej.

— Piotr Siemion, autor m.in. powieści Niskie łąki (2000) i Bella Ciao (2022)

 

Historyczna monografia Smreka, jednego z najwyższych i najpiękniejszych widokowo szczytów Gór Izerskich, jest kolejną gratką dla miłośników gór i górskich wędrówek, przygotowaną przez niestrudzone Wydawnictwo Wielka Izera. Ta bogato udokumentowana, a miejscami także poetycka (sic!) książka, zawierająca wiele bliżej nieznanych dotąd faktów i relacji z wycieczek na pograniczny wierzchołek polsko-czesko-łużycki, ozdobi niewątpliwie każdą półkę z literaturą górską.

— Maciej Świerkocki, autor m.in. tłumaczenia (2021) Ullissesa Jamesa Joyce’a

 

Ileś wspinaczek na jedną i tę samą górę. Niezbyt wysoką i nawet niezbyt znaną. Nie powiem, wciągnęło mnie to, bo sam po górach nie chodzę, a jeśli już chodzę, kojarzy mi się to z metaforą człowieka jako biedronki, która posadzona na źdźble, zawsze będzie się wspinać na sam czubek, by stamtąd ewentualnie odlecieć. Człowiek nigdzie nie odlatuje, jest to zatem atawizm, niezaspokojone dążenie, któremu to niezaspokojenie dodaje rzekomej wzniosłości. Akt pisania jest czymś podobnym, wspinamy się tak wysoko, jak tylko można, lecz nie da się tam zostać, trzeba spokojnie zejść, uważając, by nie potknąć się o jakiś kamyk albo korzeń i nie upaść tak całkiem.

— Adam Wiedemann, autor m.in. tomu Metro na Żerań (2016)

 

Marcin Wawrzyńczak z wielką kulturą języka i wyczuwalną miłością do krajobrazu Gór Olbrzymich przetłumaczył wybrane przez siebie teksty historyczne opisujące wyprawy na Smrek. Z pozoru techniczne obserwacje wprowadzają  nas niezauważalnie na kręte i często niebezpieczne ścieżki prowadzące na górę graniczną Sudetów. Książka przywraca sens prawdziwych wędrówek górskich, w których nieznane pociąga nas swoją tajemnicą, a duch Tolkiena i Czarodziejskiej Góry Tomasza Manna pobrzmiewa w opisach pełnych cennych, drobiazgowych obserwacji i nierzadko filozoficznych przemyśleń podróżników. Ulegamy ich urokowi, a elegancka szata graficzna dopełnia całości. Książka wagi historycznej i zarazem świetna lektura!

— Katarzyna Rotkiewicz-Szumska, malarka, współtwórczyni Teatru Cinema

 

Smrek: monografia historyczna z dużym udziałem pana von Gersdorfa i współczesną codą

wybrał, przełożył i przypisami opatrzył Marcin Wawrzyńczak

korekta: Tomasz Płóciennik, Ewa Wawrzyńczak

projekt okładki i skład: PontonStudio

110×180 mm

oprawa twarda szyta

204 strony

papier 115 g/m

kolorowe wyklejki

4 rozkładówki z grafikami

wstążka-zakładka

tom zafoliowany

ISBN 978-83-966862-1-3

(c) Wydawnictwo Wielka Izera – Chromiec 2023

 

PRAPREMIERA (1 MAJA NA SMREKU)

PREMIERA/SPOTKANIE LITERACKIE (5 MAJA W BUKOWCU)

 

SPIS TREŚCI:

 

INTRO

 1241 / 1834

Albert Schiffner (geograf, leksykograf)

Johann Gottlob Worbs (historyk, teolog)

 

 MONOGRAFIA

 

Motto

 

 1769

Adolph Traugott von Gersdorf

(właściciel łużyckiej części Smreka, przyrodnik)

Na temat charakteru powietrza na Smreku oraz zaobserwowanego tam nadzwyczaj rzadkiego zjawiska atmosferycznego

 

1782

Nathanael Gottfried Leske

(geolog i przyrodnik)

 

1789

Adolph Traugott von Gersdorf

 

1790

Christian August Pescheck

(lekarz, pisarz, krajoznawca)

 

1790

Christoph Nathe

(rysownik)

Opis spaceru na Smrek, przedsięwziętego 22 grudnia 1790 roku

 

1791

anonim

List do redakcji Schlesische Provinzialblätter w kwestii oznakowania schodzących się na Smreku granic Czech, Śląska i Łużyc

 

1795

Dietrich Ludwig Gustav Karsten

(radca górniczy, mineralog)

Geognostyczne obserwacje z podróży na Śląsk

 

1798

Carl Gottlob Küttner

(pedagog, autor relacji podróżnych)

 

1800

John Quincy Adams

(ambasador USA w Berlinie, późniejszy prezydent)

 

1802

David Friedrich Schulze

(katecheta, kapelan więzienny)

Dzień na Smreku

 

1804

Jean-André de Luc

(geolog, meteorolog, filozof przyrody)

 

1809

August Mahlmann (?)

(poeta, wydawca)

Piesza wycieczka z Unięcic przez Smrek do osady Izera

 

1819

Friedrich Karl Hermann Kruse

(historyk)

O orograficznych i topograficznych pracach pana von Gersdorfa na temat gór śląskich i czeskich

 

1824

August Schumann

(księgarz, wydawca)

 

1827

Carl Julius Weber

(pisarz)

 

1832

Moritz Gottlieb Saphir (?)

Obrazy z Gór Olbrzymich. Smrek

 

1835

Helmut Karl Bernhard von Moltke

(generał i feldmarszałek, teoretyk wojskowości)

 

1837

Julius Krebs

(autor przewodników)

 

1846

Robert Tobias

(ornitolog-amator)

 

1846

anonim

Wycieczka gimnastyczna z Berlina do Szwajcarii Saksońskiej, w Góry Olbrzymie i do hrabstwa kłodzkiego późnym latem 1846 roku

 

1848

Friedrich Anders

(prawnik, polityk)

Wycieczka na Łużyce

 

1863

Adolf Naake-Nakęski

(krajoznawca, pisarz)

 

1868

Teodor Biłous

(działacz społeczny, pedagog)

 

1869

Karl Baier

(poeta i pisarz tworzący w dialekcie sudeckim)

Moje pierwsze wejście na Smrek w roku 1869

 

1877

Carl Gustav Wilhelm Stenzel

(botanik)

 

1879

Ferdinand Thomas

(nauczyciel)

Józef II objeżdża północne Czechy po pokoju 1779 roku

 

1889

Julius Michel

(ornitolog-amator)

 

1890

Alexander von Homeyer

(wojskowy, ornitolog)

Wędrówka po górach na granicy czesko-śląskiej, 16–28 września 1890 r.

 

1901

Josef Siebelt

(lekarz)

Niedzielne popołudnie na Smreku

 

1933

anonim

 

 CODA

 

Grzegorz Tomicki, Język rytu (2022)

 

Grzegorz Tomicki, Wariacje gersdorfowskie (2022)

 

 

FRAGMENT:

 

“Tak wędrowaliśmy tym grzbietem pewnie z godzinę, nigdy więcej nie ciesząc się już widokiem Śląska; cała gleba była mokra, rozmiękła od deszczu i wielu źródlisk, często porośnięta wysoką trawą, sięgającą po pas nawet mnie, długonogiemu, do tego żadnej ścieżki; a przecież nie opuszczał nas animusz i dobry humor. Często spore nierówności i dziury po wykrotach kryły się w bujnym podszycie i zdarzało się, że jeden z chłopców, mając nogi na wpół zdrętwiałe od ciągłego uważnego maszerowania to mniejszymi, to większymi krokami, od skoków i ześlizgiwań, wpadał do takiej jamy, na szczęście bez dalszych szkód, acz nie bez ogólnego śmiechu. Do pełnej radości brakowało jeszcze tylko, by przewrócił się któryś z obu nas dorosłych albo przewodnik; szliśmy wszakże tym ostrożniej i to nas nie zawiodło.

W pewnej chwili przewodnik zatrzymał się i wskazał w głąb doliny Izery: „Spójrzcie, ten piękny obszar lasu tam w dole nazywa się Sporny Kawałek i nie ma do dzisiaj żadnego pana; nie należy ani do Śląska, ani do Czech, ponieważ hrabiowie Clam-Gallasowie (czeska strona) kłócą się oń z Schaffgotschami (strona śląska)”. Na pytanie o przyczynę tego długiego sporu odpowiedział: „To wina rzeki; ona ma tworzyć granicę w swym górnym biegu, na rozległości połowy dnia drogi, rzecz jednak w tym, że Izera posiada dwa główne źródła, zupełnie jak Łaba, i żadne nie chce drugiemu ustąpić. Dopóki nie zostanie rozstrzygnięte, które z nich jest tym właściwym, dopóty obszar pomiędzy nimi zamknięty pozostanie Spornym Kawałkiem, a może nawet nazwa ta utrzyma się jeszcze po zakończeniu sporu” (1848)